Het aanleren van pengrepen

Onlangs werd mij de volgende vraag gesteld: 

"Is het wenselijk is om jonge kinderen al bewust een bepaalde pengreep aan te leren?" 

Aangezien ik over onvoldoende onderbouwde en specifieke kennis beschikte om deze vraag te beantwoorden heb ik mij hierin verdiept. Om deze vraag te kunnen beantwoorden heb informatie gezocht in literatuur, op betrouwbare websites en navraag gedaan bij de specialist op dit gebied: de Nationale Stichting en kenniscentrum ter bevordering van de handschrift- en toetsenbordvaardigheidsontwikkeling.

Algemeen

In het algemeen zijn over dit onderwerp een aantal zaken vast te stellen:
- Pakweg de eerste tweeënhalf jaar zijn kinderen bezig om zich motorisch te ontwikkelen. Deze motorische ontwikkeling is van cruciaal belang om vervolgens culturele vaardigheden aan te kunnen leren. 

- Er is een verschil tussen motorische ontwikkeling en (culturele) motorische vaardigheden. 

Motorische ontwikkeling; betreft het leren gebruiken van ons skelet met al zijn spieren en gewrichten. Dit is voor ieder kind, in ieder land en in iedere cultuur hetzelfde. Hierbij kun je denken aan zitten, lopen, pakken, rennen, enz. 
Motorische vaardigheden;   zijn de mogelijkheden die het skelet, spieren en gewrichten bieden. Denk hierbij aan knippen, zwemmen, fietsen en schrijven. Aangezien de eisen en uitvoering van deze vaardigheden per cultuur verschillen heetten ze ook wel culturele motorische vaardigheden.

- Voor het aanleren van een goede pengreep moet er een voorkeurshand ontwikkeld zijn, dit gebeurd tijdens de lateralisatie. Lateralisatie begint ongeveer rond vijfde levensjaar.

- In onder- en middenbouw van de basisschool wordt de juiste pengreep aangeleerd, een eventueel verkeerd aangeleerd pengreep kan dan (vaak) nog worden afgeleerd, maar dit kost veel moeite voor het kind en de leerkracht.

- Een afwijkende pengreep hoeft niet persé te betekenen dat het kind een slechte schrijver is. Hoewel voor ons westerse schrift de drie-puntsgreep verre weg de beste pengreep is, kun je de afweging maken om het te accepteren wanneer een kind zich een pengreep eigen maakt die afwijkt van de normale pengrepen, maar hier wel zonder al te veel moeite een net schrift mee kan produceren. 

Specialisten

De Nationale Stichting en kenniscentrum ter bevordering van de handschrift- en toetsenbordvaardigheidsontwikkeling in het onderwijs gaven op de begin vraag te kennen dat zij voorstander zijn van het vroegtijdig aanleren van de juiste pengreep: voor schrijven en tekenen is dit de drie-puntsgreep. Echter, hierbij wordt de bekwaamheid van de instructeur en het goed aanleren van de juiste techniek én schrijfhouding  als belangrijke factoren aangemerkt. 

Mijn persoonlijke visie

De visie van het kenniscentrum is helder: 'jong geleerd is oud gedaan'.

Zelf wil ik hier echter een nuance in aanbrengen. Mijn inziens is de visie van het kenniscentrum teveel gebaseerd op het technische aspect van het ontwikkelen van juiste schrijfvaardigheden en is er in de visie van het kenniscentrum te weinig ruimte voor de overige behoeften en ontwikkelingstaken van jonge kinderen. 

In mijn eigen visie omtrent opgroeien en ontwikkelen staan een aantal zaken centraal die verband houden met dit thema:

- De innerlijke drang van een kind tot ontwikkelen en groeien.

- Ieder kind heeft een eigen unieke tijdspad waarbinnen het zich ontwikkeld, afgestemd op de eigen mogelijkheden van het kind.

- Een kind ontwikkeld zich in fases en heeft ontwikkelingstaken te volbrengen. Hierbij is de zone van naaste ontwikkeling het gebied waar een kind van nature de interesse heeft om nieuwe vaardigheden te leren en goed te motiveren is om 'het nieuwe' te ontdekken.

- Een kind heeft tijdens zijn ontwikkeling ervaringen nodig om zaken te kunnen ordenen. Deze ervaringen zijn van cruciaal belang voor latere ontwikkeling, een kind die niet heeft ervaren hoe primaire basiszaken werken als losse componenten, zal moeite hebben om complexere ervaringen te verwerken.  

Wanneer ik mijn eigen visie op opgroeien en ontwikkelen combineer met de visie van het kenniscentrum, wil ik de beginvraag als volgt beantwoorden:

Antwoord op de beginvraag

Ik vind het goed om jonge kinderen al in aanraking te laten komen met de drie-puntsgreep. Bewust gebruik ik de term "jonge kinderen" in plaats van een concrete leeftijd, omdat ik vind dat het belangrijk is om de specifieke, individuele ontwikkeling van het betreffende kind als uitgangspunt te nemen en niet een bepaalde kalenderleeftijd.

Het aanbieden van de drie-puntsgreep aan jonge kinderen zie ik als het aanbieden van een nieuwe uitdaging aan kinderen die daar aan toe zijn. De ontwikkeling van het kind moet de maatstaaf zijn om te bepalen of deze extra uitdaging wenselijk is.  Wanneer een kind in staat blijkt de drie-puntsgreep over te nemen, kunnen de ouders of begeleiders dit bekrachtigen door het geven van een compliment, waardoor een kind sneller zelf gemotiveerd raakt om deze pengreep opnieuw te gebruiken. Tevens kunnen ouders of begeleiders de randvoorwaarden geschikt maken voor het gebruiken van de drie-puntsgreep.. Bijvoorbeeld door het gebruiken van kleurplaten met kleine vakjes en dunne potloden om te tekenen. Hierdoor loont het voor het kind om de drie-puntsgreep toe te gaan passen.

Het is zeer wenselijk om bij het aanleren van de drie-puntsgreep zélf als rolmodel te dienen en het kind voor te doen hoe het kind deze pengreep juist toepast.

Maar…    Wanneer het aanleren van de juiste greep nog niet binnen de ontwikkeling van het kind past, of het herhaaldelijk niet lukt om het kind de drie-puntsgreep te laten gebruiken, denk ik dat het belangrijk is om het aanleren van deze vaardigheid nog even uit te stellen en dit op een later moment opnieuw (eventueel in een andere vorm) aan te bieden. 

Zodra kinderen in de periode komen dat zij gaan proberen te schrijven en letters te maken, zullen zij zelf ervaren dat een vuistgreep niet praktisch werkt. Mocht een kind lange tijd niet de drie-puntsgreep wille toepassen, dan komt er op de basisschool een moment waarop alle kinderen de juiste pengreep geleerd wordt. Wellicht zal ook een kind dat er eerder niet aan toe was, dan sneller zelf gemotiveerd zijn om net als de rest de drie-puntsgreep toe te gaan passen.

Als laatste vind ik het belangrijk dat er voor alle kinderen (ook zij die al wel de drie-puntsgreep beheersen)  voldoende mogelijkheden moeten zijn om bijvoorbeeld nog 'gewoon' met dikke potloden en/of de vuistgreep te 'krassen' als het kind daar behoefte aan heeft. Of om met de vuistgreep bijvoorbeeld de eigenschappen van wasco te ervaren! 

Praktische uitvoering

Voor de praktische uitvoering adviseer ik het bestuderen van een PDF bestand van het kenniscentrum. U kunt deze downloaden onder dit artikel!
Hierin staat onder andere de wijze beschreven waarop de drie-puntsgreep goed aangeleerd kan worden, waar je als 'instructeur' op moet letten en zijn speciaal ontwikkelde kleurplaten als bijlagen toegevoegd die direct gebruikt kunnen worden om kinderen te laten oefenen met de drie-puntsgreep.

[Note: bovenstaande artikel betreft voor mij puur over het aanleren van de technische vaardigheid om de drie-puntsgreep toe te passen en kan door jonge kinderen gebruikt worden tijdens tekenen en kleuren. Schrijven en schrijfpatronen komen sowieso pas later in de ontwikkeling van het kind.]